İslamda Sır ve Gizli Cemiyetler_{Türkiye, İran ve Orta Asya 19.-20. Yüzyıllar Masonluk, Carboneria ve Sufi Tarikatları}

Gizli cemiyetlerin odak noktasında sır vardır. İyi korunan ama her zaman da ihanete uğrayan bu sır, ne yazık ki araştırmacıların ilgisini pek çekmemiş, gizli cemiyetlere sık sık değinilirken sır ve onun İslam'daki dini ve felsefi rolü, merkezinde yer aldığı sosyolojik anlam ve çeşitli boyutları nedense hemen hiç sorgulanmamıştır. Bu nedenle "sırrı", söylenemez olanı, "gizlilik"ten, yani ikinci derece, göreceli sırlardan ayırmakta yarar vardır; zaten birçok Doğulu mason ve bazı sufi de böyle yapmıştır. Sır ve ona sıkı sıkıya bağlı olan tören usulleri, paramasonik cemiyetlere yönelik bu betimleme çalışmasında kısmen belirleyici olmuştur. Bu cemiyetler iki büyük gruba ayrılır: birinde tören usulleri basitleştirilmiş, hatta iptal edilmiş, diğerinde ise kendini ötekinde görmeye yönelik yoğun bir okumayla tam tersine iyice zenginleştirilmiştir. Birinci gruba dahil cemiyetlere "karbonaromasonik" adını verdik. Buna karşılık ikinci grupta, masonluğun tören usullerinden ve simgesel dilinden, içinde tasavvufun ve Müslüman Ahi loncalarının (fütüvvet) simgeselliğini buldukları Hermesçi alametlerinden etkilenen, hatta büyülenen paramasonik cemiyetler vardır. Onlar "simge yolu"nu izlerler; çünkü önemli bir yer ayırdıkları "sırra", yani o "söylenemez sırra" ancak simge yoluyla geri dönülebilir.